MUDAAN (Optic)

MUDAAN (Optic) 

                            A vuma thuthaw pehpar dunin, pumpak tenin mudaan (optic, view point) dang ten nei dang sising. Tuma keipate san lai hen sile khaw, Pathian thu lengpan nak no asi lai ta, Pathian thu ah kei mudan teheh a hin dangdoh in thei sising. Tu kei ni khangno ten khawti bang in keimu dan tuh rel nuam sing. Tu khan, kei ma mu dan rel deve tu sing.

                         A tawnpi in, mudan heh phunnih in rel nuam sing.( Old view & modern view) pupa te mu dan le khangther te mu dan. A dik le dik ngawl heh nang le kei mah ni si sing. Bible pakhat mu daan tampi asi man in, ana kei per nak pa heh pa khat si. thil. Kawvang benakpin khrihsian ah lengpan nak asi ta, mudan tampi dangdun si. Kei pum, kei kum te a khangbangin kei ruatnak kei mudan te khen thengin rem kul tu in umnak nei sing. Me sungpin hen a phanak lam in (optimism) kei nei thei dang asin thil pha ngai tu si.

                        Kei naupang lain(old view), Nipi ni in thing vumah kai le khaw, da/ tseer thei si ti’n Nu & Pa ten kei rel si. Sipelatsia, a nipi ni kek ta thing vum pin da tu si ngawl in,(modern view) Nipi ni thiangrim nak in kei mangtuh ti nak sawn si si. Kei tsa te munak danlam(strange) pe in lau tiar sising. Nipi ni thiangrim nak le thupi nak rel ngawl sawn in, alau tuh in rel sising. Naupang lai in kap bai le khaw thim lakah na zaam tu sing khaw ti’n thumduk veng in alau ta akap nim set si. Tsin, a uhaam phangin mi ral nawm kiinei pa tsangta si. A thinnawm phang nangmah a Nu&Pa in masaber in iai si tsi. Kei sanah hen me mudaan heh pai tiar ala sing. Ephesian 6:4 sungah tsate thinraw tiar tuh ngawl Paul in kei rel si. A thinphu tuh lam lam men rel o lasing. Anemno in Pathian thu thaw tsawm tuh kei rel si. Na tsa ten Sunday school a kai tu phangin alu(offering) a ngen phang ka nei ngawl ti men mah nen, apu poh khan pu sak in, a kai zuam ngawl phang zong vat  tseih lehmah nen.

                             Sunday school po pan nak pan dang asing. Biakinn (church building) masaber heh A.D 222-235) ah Alexander Severus din pan naksi. Sunday school heh 1780 in Robert Raikes phuan pan nak si in, mitsarah te tawngkai ngawl te tsa ruat sak nak si. Rel nuam nak hen Sunday school tang heh Govt- tsuzah tawng bang ngai in a thupi in ruat veng ngawl sising. Azir tu pa’n vang athupi nak a zir lai tum in a thei ngawl pelh si khan a upa phang a rah dong tseih lam thei tu si. Sunday school kai ngawl phang hau le thu rel veng ngawl in tawngpi a kai zuam nagwl phang poi ti ngai si sing. Bible azir nak man in a ruala le a pumpi tsa (by-educated ) asi

 lam hai veng si singMe te heh (old view)si in zam dang alasing. Mi thupi tsang tu in kii nei le thinnawm kei mah ni bang vang si theih nung tu ngawl si. Christian ten um ngawl tut e tah in tsim nakah, khangso nak mah mi mai ah si tu in Pathian in kei deih si.

                          Nipi ni (sun day) mangpan nak dawmno in re lasing. Kei bawipa zesuh khrih tholeh ni ti heh Bible in kei rel in thei dang si sing. Amahzong, Zesuh in Nipi ni heh thiangrim le thupi ngai in mang un ti’n thu kei zam ngawl si. Tsi sile khaw, hei man kei mang ti’n re lasing.Rome emperor( kumpibawi) Constantine in amuhnak pakhat(vision) avumah laingan nak om, ni vuma thinglamteh(Cross) mu si. Laingan nak heh “me theihdik nak(sign) thaw neh tu si tsi ti’n ngan nak mu si. Tsin, Khrih neh nak (banner) puanzar nuaipin nehnak ngah tu sing ti’n ralte tawngin neh berhsi(27th ,0ctober,312 A.D). Bilble te suah in muntin ah zamsi, me Bible heh (Sainaitic &Vatican Manuscripts) kut ngan Bible si. Tsin, Nipi ni heh Christian te pumkhaw ni le tsawlnak ni situ in, mei ni ah zaran na per tu ngawl in, Pathian be nak pumkhawm nak ah peh deve ni situ in puah sak si. Me apuah nak heh sel,omlawh te tsa in athupi ah ruatsak nak si.

                        Tuhen ee kaw tin kei mang? Pumkhawm dang nak le naper tsawlni bek tsa mangsing maw? Mang ngawl si sing. Tholeh tsa ten a tho leh nak ni heh, kei neh nak ni kei tholeh nak ni, Khrihah kei nungleh nak ni ti’n a phunphun pumpak ten in thupi(emphasize) dangsi sing. Keimu dan te khangin a thupi nak te kei thei thiam dang ta sisi. Apha nak lam le apha dan te mu suak peper si sing.

                        Ka naupang lai in in nenpan (antaw) kung phun tuh in ee Nu ah sawn atsia, “Zesuh tolh tu la ei man nungleh tu ngawl la” tin ee nu’n o si. Tu ni tian Zesuh ah lengleh lawt lai ngawl , a (antaw) phun nak riang rah in a kung khan thi/ ro heh ongla si. Ti naum nakah, kei naper te zamin Zesuh lengtu ngaktuh ti nak si ngawl si.kumzabi 18th (century) lai inWilliam Miller in “21st , March, 1842 and 22nd ,March, 1843 laklawh ah Zesuh tolh tu la si” ti’n thu phuang aungsi. A mah ning lun tu te hen a inn le lo, neinak te hem zuar in mi pe in me nit u kheh ngak dang si. Veikhat lehleu 22nd, October 1844 ah leng tu la si ti lehleu pelh atsia, me ni ahkhen khan Zesuh leng lot ngawl si. William a thiphangin a than lungvum mah a ninglun ten ti hen laingan si “ teknak ni akim phang hun tawp nak sit u si”. Tsi man in, aninglun ten (seventh day Adventist church) Zesuh veinih nak leng tu ngak te ti’n pawl din dang ta si.

                            Zesuh leng tu ngawl kei ti nak si ngawl atsia lei vum kei nun nak tsa thilpha hei mah puah man ngawl in le leivum ah per tuh ti nak te per man nung ngawl in ngak tuh ti nak si ngawl si. 2 Thessalonians 3:7-9 sung kei pan phang Paul in ani tin nun nak tsa na aper(struggle) dan mu thei sising. Apostle pi pakhat si pelh in midang muang ngawlin ama kut thaw rori in sun le zan naper, mi dang bawmrit ape ngawl nak tuh in. Zesuh tolh huntuh heh tumah in thei ngawl si, Pa bek in thei si in (Matthew 24:36). Leivum ah na omlai sung hem in naper le kei taksa tsa kei ram tsa, kei khaw tsa puahpha le kul nak te Christian na si tavangpoh in Pathian in kei kham ngawl si.

                         Kei ni’n khaw naper heh lawkih (bagan) a lei vum mi nunglei ta doh bang in mu dang si sing. Pathian thu peh ngawl in thuneihnak(authority) om tsawm thei ngawl si. (Romans 13:1-7) ah Pathian deng nak le remruat nak man in lei vum ah thu nei thei nak ngah ti heh mu sising. Kei mu dan a bang dun dang ngawl man in Tsuzah na per te heh piangther ngawl nom tu ngawl in ruat kha veng si sing. Zesuh in a tolh leh phang in a tawk ot nak heh umnak si (Luke 18:8). Mitampi ten kei lei vum nun nak tsa in thupi lei ta in ruat lem nagwl in ruala tsa bek ruat kha veng sising. Tsimanin, thuanthu pha le mawi kei ten awn te zam tuh nei dang ngawl sising. Mirang ten Bible heh a rampi thubul phuh in mang si, kei ni’n biakinn sung tsa le ruala tsa bek in mang si sing.

Leivum mithupi ten Bible vum ah mudaan nei pan dang asing.

· Abraham Lincoln:Pathian in leivummi ten nenah thilpha pe nak sunghem pin Bible heh apha ber si, tsin leivum santu nen pin thilpha te heh me Bible tawn in kei nen ah pehzom nak si.

· W.E. Gladstone: leivum ah mithupi (greatman) ti nak 95  ka sanah thei la sing, me te sungpin, 87 te heh Bible a lun/ a um tut e si.

· Georg Washington: Pathian & Bible peh ngawl in leilung pumpi dik ngai in uk theih nung ngawl si.

· Napoleon: Bible heh laibu men si ngawl in a nung le huham nei, a do tu hem kheh neh berh si.

· Queen Victoria: Bible in England rampi tsa in thuneih nak lianber si( supremacy). Kei khaw kei ram tsa in le deve asing, Biakinn & raula tsa ruak si ngawl in. Mi nung te tsaa per ngawlin Pathian tsaa per theih ngawl si.

                        Nehamiah in Kumpi bawipa Tsabit zu pe tu asi lai riang, Jerusalem tsa, a thu za nak vum ah lungse ngai in, lai ngawl thu saw ngen in kap si..bek zo ngawl in amah ro ri hawh atsia Jerusalem tung ding tu in.kei nih nin athian ram tsa le kei ram khang so nak tuh in..kaw tin kei peh thei deve tuh. mi nung heh religion , politics,le Customs thaw akhaw sa dang te sising..me pathum heh zampeng tuh om ngawl si...kei nunphung in kei miphun(Chin ect..) lang tiar si in..religion in kei raula tsa muangnak (assurance),Politics in ram nei si nak kei lang tiar si.A vek sen in goal pa khat si dang si. (peace).

                        Secular & Theologian te ral pan dun in (mudaan ) tsun ngawl nak manin kut len dunin naper thei dang ngawlman in lawhding nak ngah veng ngawl sising. Bible zir hem in Pathian naper tu ti’n ruat nak le secular zir te piang ther ngawl/um ngawltu ti’h ruat nak man in khawle rampi tsa khangso nak kiam tiar si. Pathian in minung(humanbeing) man ngawl in a kut kol lang aung ngawl si. Kei pumpi heh Pathian tsungnung nak tuh a puah nak si sawn sising. Khangphawk dang asing khaw kei khaw kei ram ah Pathian pe nak tsim nak, mu daan thiam nak(optic, optimism) thaw kalsuan dang tu in Pathian in kei deih si lei.

Ngantu : Thang Za Piang